ဤမဟာဝိဇယစေတီတော်ကြီးကို ၁၃၄၂ ခုနှစ် နယုန်လဆန်း ၁၄ ရက် အင်္ဂါနေ့ (၂၇-၅-၈၀) ညနေ ၄ နာရီ မိနစ် ၅ဝ တွင် သာသနာတော်သန့်ရှင်းတည်တံ့ပြန့်ပွားရေး ပထမအကြိမ်ဂိုဏ်းပေါင်းစုံ သံဃာ့အစည်းအဝေးကြီး အောင်မြင်စွာ ကျင်းပပြီးစီးသည့် အထိမ်းအမှတ်အဖြစ်ဒဂုံမြို့နယ်အတွင်းရှိ ဓမ္မရက္ခိတကုန်းမြေတွင် တည်ထားကိုးကွယ်လာသည်မှာ ယခုအခါ အနှစ် ၂၉ နှစ်သို့ပင် ချင်းနင်းဝင်ရောက်လာပြီဖြစ်ပါသည်။

မဟာဝိဇယစေတီတော် ဌာပနာတိုက်၌ ကိန်းဝပ်စံပယ်တော်မူသော ရုပ်ပွားတော်မှာ နာဂစီဝရ ပဋ္ဌပဋိမာရုပ်ပွားတော်မြတ်ဖြစ်သည်။ ထိုရုပ်ပွားတော်သည် နီပေါနိုင်ငံ ဘုရင်မင်းမှ မြန်မာနိုင်ငံတော်အား ဓမ္မပဏ္ဏာတော်အဖြစ် ပေးပို့ခဲ့သော ဆင်းတုတော်မြတ်ဖြစ်သည်။ ထိုအချိန်တွင် မြန်မာနိုင်ငံ၌ သာသနာတော် သန့်ရှင်းတည်တံ့ပြန့်ပွားရေးကို ဦးတည်၍ ပထမ အကြိမ် သံဃာ့ဂိုဏ်းပေါင်းစုံ အစည်းအဝေးကြီး ပြီးစီးအောင်မြင်ချိန်ဖြစ်သည်။ ယင်းသံဃာ့ ဂိုဏ်းပေါင်းစုံအစည်းအဝေးကြီးမှာ မြန်မာနိုင်ငံတော်၌ တစ်ရံတစ်ခါမှ မဖြစ်ဖူး၊ မရှိခဲ့ဖူးသော အစည်းအဝေးကြီးဖြစ်သည်။ ယင်းအစည်းအဝေးကြီးသည် သာသနာ့လောက၌ သံဃာတော်များ အချင်းချင်း ညီညွတ်ပေါင်းစည်းခြင်း အောင်မြင်မှုကြီးတစ်ရပ်ပင် ဖြစ်ခဲ့ပါသည်။

ထိုဂိုဏ်းပေါင်းစုံ သံဃာ့ပေါင်းစု ညီညွတ်ခြင်း အောင်မြင်မှုကြီးသည် ဤမဟာဝိဇယ စေတီတော်ကြီး တည်ထားကိုးကွယ်ရန် အဓိကအကြောင်းဖြစ်လာခဲ့ပေသည်။ စင်စစ်မှာ မြန်မာနိုင်ငံသမိုင်း၌ ဂိုဏ်းပေါင်းစုံ သံဃာထုကြီး ညီညွတ်မှုအောင်မြင်ခြင်းကို နိမိတ်ပြု၍ ဤစေတီတော်၏အမည်ကိုလည်း မဟာဝိဇယ (ကြီးမြတ်သောအောင်မြင်မှု) စေတီတော်ဟု အမည်ပေးခြင်းဖြစ်သည်။

မဟာဝိဇယစေတီတော်ကြီးအား တည်ထားရန် သင့်တင့်လျောက်ပတ်သောနေရာကို ရွေးချယ်ကြရာတွင်လည်း ရွှေတိဂုံစေတီ၏တောင်ဘက် ၊ သွေးဆေးကန်၏ အရှေ့ဘက်ကျသော ကုန်းမြေကို ရွေးချယ်ကြလေသည်။ ဤကုန်းမြေကိုပင် ရှေးသူတော်ကောင်းတို့ တရားကျင့်သုံး ခဲ့သော နေရာဖြစ်၍ ဓမ္မရက္ခိတ(တရားစောင့် သော) ကုန်းမြေဟု အမည်ပေးခဲ့ကြလေသည်။ ထို့ကြောင့် ဓမ္မရက္ခိတကုန်းမြေနှင့် မဟာဝိဇယစေတီတော်ကြီးမှာ ရွှေနှင့်မြကဲ့သို့ပင် ပဏာတင့် လျက်ရှိပေသည်။

မြန်မာတို့သည် ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များဖြစ်ကြသည်အားလျော်စွာ အခွင့်သာတိုင်း ဘုရားတည်း ကျောင်းဆောက်ခြင်းစသော သာသနိက အဆောက်အဦတို့ကို လည်း ပြုလုပ်တည်ထားကိုးကွယ်ကြသူများ ဖြစ်ကြ၏။ ဤမဟာဝိဇယစေတီတော်ကြီးသည်လည်း အဘက်ဘက်မှ အကြောင်းတရားများနှင့် ပြည့်စုံလာ၍ ဖူးမြော်ကြည်ညိုကိုးကွယ်ခွင့်ရသော စေတီတော်ကြီးတစ်ဆူဖြစ်လာခဲ့ပေသည်။ မြန်မာနိုင်ငံနေရာအနှံ့အပြားတွင် တည်ထား ကိုးကွယ်သော စေတီပုထိုးများအနက် သမိုင်းဝင် သမိုင်းတွင်မည့် စေတီတော်ကြီးလည်း ဖြစ်ပေသည်။

ထို့ကြောင့် ဤမဟာဝိဇယစေတီတော်ကြီးနှင့် ပတ်သက်၍ ပြည့်စုံလုံလောက်သော သမိုင်းစာမျက်နှာသစ်တစ်ရပ်လည်းရှိ သင့်ပေသည်။ ဤအကြောင်းနှင့်စပ်၍ ဂေါပကအဖွဲ့မှ ဦးဆောင်၍ သမိုင်းပညာရှင်များနှင့် မဟာဝိဇယစေတီတော်ကြီးသမိုင်းကိုလည်း ပြုစုနေပြီဟု သိရှိရ၍ လွန်စွာဝမ်းမြောက်ပါ၏။

ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များအနေဖြင့်လည်း ဤစေတီတော်ကြီးကို အကြောင်းပြု၍ ကုသိုလ် တရားများတိုးပွားရခြင်း၊ နောင်မျိုးဆက်သစ်တို့အတွက်လည်း အမျိုးမာန်၊ ဇာတိမာန်နှင့်ဘာသာ သာသနာစိတ်ထက်သန်ရခြင်း ဟူသော လက္ခဏာကောင်းများ ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်မည်ဖြစ်သည်။ ထို့ပြင် စေတီတော်ကို ကိုးကွယ်ဆည်းကပ်ခဲ့ခြင်းကြောင့် သတ္တဝါတို့သည် ဒုက္ခခပ်သိမ်း ချုပ်ငြိမ်းရာမှန်၊ မြတ်နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်ရှိနိုင်ပုံကို သာဓကဆောင်၍ ပြရသော်-

လွန်ခဲ့သော အတ္ထဒဿီမြတ်စွာဘုရားရှင် ပရိနိဗ္ဗာန်ပြုပြီးနောက် ဧကဥဒါနိယမထေရ် အလောင်း ဘီလူးသည် သာဂရမထေရ်၏ လမ်းညွှန်မှုဖြင့် စေတီတော်ကို ငါးနှစ်ပူဇော်ခဲ့၏။ ထိုကောင်းမှုကံကြောင့် လူ့ပြည် ၊ နတ်ပြည်တို့၌ ကျင်လည်ခဲ့ရလေသည်။ မထေရ်အလောင်းသည် ကဿပမြတ်စွာ ဘုရားလက်ထက်၌ အမျိုးကောင်းသားဖြစ်လာပြီး မြတ်စွာဘုရားရှင်၏ တရားတော်ကိုနာကြားရ၍ သဒ္ဓါတရားဖြစ်ကာ ရဟန်းပြုလေ၏။ ထိုဘဝမှစုတေပြီးနောက် နတ်ပြည်၊ နတ်လောကဟူသော သုဂတိဘုံဘဝတို့၌သာ ကျင်လည်ခဲ့ရလေသည်။

ထို့နောက် မထေရ်အလောင်းသည် ဤဂေါတမမြတ်စွာလက်ထက်၌ စည်းစိမ်ဥစ္စာနှင့် ပြည့်စုံသော ပုဏ္ဏားမျိုးတွင် အမျိုးကောင်းသားလာဖြစ်၏။ သိကြားလိမ္မာသောအရွယ်သို့ ရောက်သောအခါ ရဟန်းပြုပြီး ဝိပဿနာတရား အားထုတ်လေသော် အရဟတ္တဖိုလ်သို့ ဆိုက်ရောက်လေသည်။ ထိုရဟန္တာမထေရ်အမည်မှာ ဧကဥဒါနိယမထေရ်ဖြစ်၏ဟု ထေရအဋ္ဌကထာ ပထမစာအုပ် စာမျက်နှာ (ထေရ-ဌ-၁၊ ၁၉၂)၌ ပါရှိပေသည်၊

ထိုအကြောင်းနှင့်စပ်၍ အပဒါန်ပါဠိတော်၌ ဤသို့မိန့်ဆိုထားပါသည်-

(က)ယောစ ပူရေယျ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ တိဋ္ဌန္တံ လောကနာယကံ၊ ဓာတုံ သာသပမတ္တမ္ပိ၊ နိဗ္ဗုတဿာပိ ပူဇယေ။ “အကြင်သူသည် လူတို့၏ ရှေ့သွားဖြစ်သော သက်တော်ထင်ရှား မြတ်စွာဘုရားကို ပူဇော်ရာ၏။ အကြင်သူသည် ပရိနိဗ္ဗာန်စံတော်မူသော မြတ်စွာဘုရား၏ မုန်ညင်းစေ့ခန့်မျှရှိသော ဓာတ်တော်၊ စေတီတော်ကို ပူဇော်ရာ၏။”

(ခ) သမေ စိတ္တပ္ပသာဒမှိ၊ သမံ ပုညံ မဟဂ္ဂတံ၊ တသ္မာ ထူပံ ကရိတွာန၊ ပူဇေတိ ဇိနဓာတုယော။ “စိတ်၏ ကြည်ညိုခြင်းတူမျှသော် မြတ်သည်၏ အဖြစ်သို့ရောက်သော ကောင်းမှုသည် တူမျှ၏၊ ထို့ကြောင့် ဘုရားရှင်၏ ဓာတ်တော်တို့ကို ပုထိုးစေတီတော် ပြုလုပ်၍ ပူဇော်လော့”ဟု မိန့်တော်မူ၏။

(ဂ) သာဂရဿ ဝစော သုတွာ၊ ဗုဒ္ဓထူပံ အကာသဟံ ပဉ္စဝဿ ပရိစရိ’၊ မုနိနော ထူပမုတ္တမံ။ “ငါသည် သာဂရမထေရ်၏ စကားကိုကြား၍ စေတီတော်ကို တည်ထားကိုးကွယ်၏။ မြတ်စွာဘုရား၏ စေတီတော်မြတ်ကို ငါးနှစ်ပတ်လုံး လုပ်ကျွေးပူဇော်၏။”

(ဃ) တေန ကမ္မေန ဒွိပဒိန္န၊ လောကဇေဋ္ဌ နရာသဘ၊ သမ္ပတ္တိံ အနုဘောတွာန၊ အရဟတ္တမပါပုဏီ။ “အခြေနှစ်ချောင်းရှိသူ လူနတ်သတ္တဝါတို့ကို အစိုးရသော လူတို့၏ အကြီးအမှူးဖြစ်၍ လူတို့ထက်မြတ်သော မြတ်စွာဘုရား. . . တပည့်တော်သည် ထိုကောင်းမှုကံကြောင့် စည်းစိမ်ကို ခံစားရ၍ (နောက်ဆုံး) အရဟတ္တဖိုလ်သို့ ရောက်ရပါ၏”ဟု ဧကဥဒါနိယမထေရ်သည် ဂေါတမဗုဒ္ဓမြတ်စွာအား လျှောက်ထားခဲ့ လေသတည်း။ ဤမျှဖြင့် ဘုန်းကြီး၏ သြဝါဒကထာကို နိဂုံးချုပ်အပ်ပါသည်။ သတ္တဝါအပေါင်း ဒုက္ခခပ်သိမ်း အေးငြိမ်းနိုင်ကြပါစေ။